Hitler'e karşı bir meydan okumaydı... Yahudilerden sanat atılımı

Rafael Sadi

Bugün sizlere ne kadar ilginç olduğuyla birlikte Yahudi Sanat yaşamına ne denli değer verildiğini göstermeye çalışacağım.

Yahudi sanat yaşamı uzun yıllar gerek Doğuda gerekse Batıda giderek büyümüş ve Yahudi yaşamının vazgeçilmez unsurlarından biri olmuştur. Özellikle Avrupa Yahudileri arasında keman veya piyano çalmayı bilmeyen çok azdır. Her ne kadar Sanatçıların büyük bir kısmı Nazi Almanyası tarafından katledilmişlerse de toplama kampları depolarında binlerce müzik aleti bulunmuştur. Bu müzik aletleri genellikle kemanlar ve nefesli sazlar olmuştur.

Eh hayat boyu bir yerlere göç etmek zorunda bırakılan Yahudiler sırtlarında Piyano ile dolaşacak halleri yoktu tabii. Keman en uygun enstrüman idi ve kolayca taşınabilirdi. İsteklere göre bir klarnet veya trampet de daha kolay taşınabilirdi. Bu sanatçıların piyano çalmayı bilmedikleri anlamına gelmez ama keman taşımanın daha makul olduğunu anlatmadan geçmek istemedim. Damdaki Kemancı da o hesap işte.

İkinci Dünya Savaşı esnasında birinci Filarmoni Orkestrası vakfı kuruldu. 1936 yılında bu vakfı Bay Bronislaw Huberman kurdu ve Amacı soykırımda hayatları zedelenen, ailelerini kaybetmiş müzisyenlerin yaşama kazandırılmasıydı. Hatta sanatçıların özgürce sanatlarını icra etmelerini ve hayatta kalmalarını, mümkünse İsrail topraklarına göç etmesini hedeflemekteydi. O günlerdeki adı ise Palestine Philarmonic Orchestra Foundationdu. Yani Filistin bugün kendilerine Filistinli diyen komşularımın patentli ismi değildi. Herkesin ortak yaşam bölgesiydi.

Orkestranın 1936’daki ilk performansına, zamanının en büyük şefi Arturo Toscanini başkanlık etti. Yahudi olmayan İtalya doğumlu Toscanini, Nazizm’i hor gördü ve bir Yahudi orkestrasının kurulmasını Hitler’e karşı bir meydan okuma eylemi olarak gördü. O zamanlar Filistin Filarmoni Orkestrası olarak adlandırılan orkestranın orijinal üyelerinin çoğu, Polonyalı Yahudi kemancı Bronislaw Huberman tarafından bir araya getirildi ve Holokost başlamadan önce Avrupa’dan çıkacak kadar şanslıydı.

1948’de İsrail’in kuruluşundan sonra adını IPO olarak değiştiren orkestra, İsrail’in müzik sevincini ve barış mesajını dünyanın dört bir yanındaki müzikseverlere taşıyarak her zaman ülkenin en önde gelen kültür elçisi olarak hareket etti.

Zubin Mehta, en etkileyici anlarından birinin, IPO’nun 1971’de Almanya’da çalmayı kabul ettiği ve İsrail’in milli marşı olan ”Hatikvah“ı, istemeden IPO’nun kurulmasına zulüm yoluyla neden olan ülkede yönetebildiği zaman olduğunu hatırlıyor. Yahudiler 1980’lerin sonunda Polonya, Macaristan ve eski Sovyetler Birliği’nde bir konser turu için Auschwitz’i ziyaret etti. 1994’te Mehta, İsrail’in iki Asyalı güçle diplomatik ilişkiler kurmasından kısa bir süre sonra, Çin’e ve anavatanı Hindistan’a halka arzı yönetmeyi başardı.

İSRAİL FİLARMONİ ORKESTRASI VE BEN

Bu arada 1976 ylında İsrail Filarmoni Orkestrası ile bir kader bağım olşutu ve orkestranın tamamı ile Hong Kong Hava Alanında karşılaştık (KAİ TAK HAVA ALANI). Hong Kong-Tahran -Tahran-Tel-Aviv – seferini yapacak 001 sayılı ELAL uçağını bekliyorduk. Kantin veya kafeterya diyebileceğimiz salonda 150 kadar müzisyen oldukları ellerindeki müzük aletleri kutularından belli olan adamlar yemek yiyip çay kahve içiyorlardı. Tabii hemen kulak kabartıp hangi lisanda konuştuklarını anlamaya çalıştım.

Neredeyse 8-9 değişik lisan arasında İbranice kelimeler yakaladım. Delikanlı gibi birilerinin yanına yanaştım ve İbranice “nerelisiniz” diye sordum. “Nedir bu müzik kutuları” dedim. Elindeki kutuya bakarak davulcu olduğunu düşündüğüm şişman bir amca kendilerinin İsrail Filarmoni Orkestrası olduklarını söyledi. Yahudi olduğumu söyleyerek “Memnun oldum” dedim ben de. Boynuma sarılacak diye beklerken soğuk soğuk “Ne olacak ben de Yahudiyim” demez mi?

Az bir şey bozuldum. Ne iştir uçak zamanında kalkmayacak mı diye sorduğumda da hatırlamış oldu ve yanındakilere sordu ve bana hadi toparlan gidiyoruz bu gece uçuş olmayacak bomba ihbarı var dedi. Nereye gideceğiz diye sorunca, “30 dakika içinde alanın kapısında bulunan Hilton oteline gideceğiz” dedi. Grup oldukları için haber ilk onlara verildi.

Uçağın olduğu kapıda 4 Türk daha vardı koşup onlara durumu anlattım. Tabii kaynaşmıştık çok sevindiler. "Bak sen şu Tahtakale çocuğuna Şalom Malom dedi Hilton’u kaptı. Helal Olsun" diye de takıldı. "Abi uçakta rötar var tabii bir yere götürecekler" dedim.

Yani İsrail Filarmoni Orkestrası ile ilk tanışmam bu şekilde oldu.

1.VE 2. VAKIF

Savaş sonunda da bu vakıf cılız bütçeleri ile yapabildiklerini yapmışlarsa da istenen etkinliği sağlayamadılar. Gerçek vakıf 1981 yılında ciddi bağışların toplanabileceği şekilde faaliyete geçti.

Vakfın en önemli kuruluş sebebi ise orkestrayı ayakta tutabilecek bağış kampanyaları oluşturmak ve bu dev kurumu yürütebilmekti. Filarmoni Orkestrası dediğimiz kurum 3-5 kişilik bir orkestra değildir. Günümüzde tam rakamı bilmesem de yanılmıyorsam toplam 120 müzisyene maaş dağıtan bir kurumdur. Bunu yaşatmanın da bedeli az değildir.

1981 yılında kurulan vakıf sayesinde çok büyük bağış kampanyalarına ulaşıldı ve milyonlarca dolarlık bağışlar toplandı. Kimin kaç paralık bağış yaptığını gösteren belgeyi de ekte takdim ediyorum.

Bu yatırım gücü ile genç nesile müzik eğitimi veren okullar ve orkestralar kuruluyor her birinin sahne alması ve konserler vermeleri sağlanıyor. Bununla kalmayıp Doğu ülkeleri sanatçılarının da ihtiyaçları göz önünde bulundurularak kanun, ud, darbuka ve bilumum enstrümanın çalınması için de kurslarda eğitimler veriliyor.

Bu bilgileri saygıdeğer dostum Bayan Zali De Toledo sayesinde öğreniyorum. Kendisi 10 yıl kadar İsrail Filarmoni orkestrası halkla ilişkiler görevlisiydi.

Bu haber kaynağım sayesinde 01.01.2023 tarihinde gerçekleştirilecek Filarmoni Orkestrası galası hakkında da bilgim oldu. Aslında İsrail sosyetesinin bağış toplama gecesi olarak adlandırabileceğimiz oldukça şık bir balo düzenlenmiştir.

Anladığım ve tespit ettiğim kadarı ile bu gala’ya 500 kadar oldukça seçkin davetli katılacak ve esas amaç ise davetlilerden bağış toplamak. Biletlerin adedi 1500 Shekel’den başlıyor ve 50.000 Shekel’e kadar gidiyor. Daha fazla bağış yapmak isteyenlere de hayır demiyorlar.

Anlayacağınız İsrail Sosyetesinin kreması o gece Hilton otelinde olacak.

Michal ve Miki Zellermayer, Tova ve Sami Sagol, Sara Sela, Judit ve Rami Nussbaum, Hana ve Yair Hamburger ve daha niceleri….

Vakıf Yöneticilerinden Rahmetli Prof. Michael Sela ve Eşi Bayan Sara Sela’nın Bronfman auditoryomundaki VIP salonunu bağışseverler yararına inşa ettikleri ve vakıfa hibe ettiklerinin vurgulamadan geçmemeliyiz. Bayan Detoledo bağışseverlerin bu salonda oldukça keyifli toplantılar geçirdiklerini de eklemiştir.

Balo davetiyesinde ise şunlar yazıyor:

İsrail Filarmoni Vakfı ile yılın açılış balosu 1/1/23 Pazar günü Tel Aviv Hilton Oteli’nde •••kutlama gösterisi••• İsrail Filarmoni Orkestrası müzisyenleri ve şarkıcılar Maya Belzitzman ve Esther Rada ile Alma yönetiminde Zak ve Roy Bar-Natan •••akşam yemeği•• • Bilet fiyatı 1.500 NIS* Masa fiyatları (10 kişilik)**25.000 NIS |36.000 NIS | 50.000 NIS *Fon aboneleri bu akşam konuğumuz olmaya davetlidir.**Salondaki konumuna göre IPO Israel Philarmonic Orchestra Yönetim Kurulu

Onursal Başkan : Frank Lowy

Başkan : Michael Zellemayer

İcra Direktörü : Tali Gottlieb

Üyeler : Yair Hamburger, Sara Lahat, Josianne Zvia Meitar, Rami Nussbaum, Ya’acov Perry, Tova Sagol, Reuven Schrift, Sarah Sela, Rivka Saker, Irith Rappaport Switzerland, Ami Sagi, Ruth Sheetrit, Michal Mossek, Aharon Yaron ve Yoel Abadi .

IPO Uluslararası Kurulu

Başkan : Zubin Mehta

Onursal Eş Başkanlar : Pinchas Zukerman ve Amanda Forsyth

Eş Başkanlar : Uzi Zucker ve Rivka Saker

Onursal Eş Başkanlar : Rita ve Charles Bronfman

Başkan Yardımcısı : Marsha Nuriya Lee

Fahri Valiler : HRH The Duke of Edinburgh, HRH Princess Maria Gabriella de Savoia, Lord Jacob Rothschild, Shirley ve Frank Lowy, Lily Safra, Lynn Schusterman, Oded Gera (Kurucu)

Valiler ve Hayırseverler : Arnon Adar, Anonim, Susanne ve René Braginsky, Gerda ve Joseph Brender, Anette Bollag-Rothschild, Mirtha ve Fred Chaoul, Marianne ve Doron Livnat, Dame Vivien Duffield, Emily ve Horacio Furman, Rochelle ve David Hirsch, Morris Kahn , Jane ve Don Lebell, Anita ve Nissim Mayo, Judith ve Burton Resnick, Judith ve Jacob Richter, Tova ve Sammy Sagol, Lizika ve Ami Sagy, Suki Sandler, Kena ve Zalman Shoval, Lynn Syms, Lilian Vernon, Lauren ve John Veronis, Heide Wolf-Kaufmann, Michal ve Michael Zellermayer, Faigie ve Rubin Zimmerman

Kurucu Üyeler : Andrea Bronfman, Sara Mayer, Edmond J. Safra, Herman Sandler, Lord Wolfson

İcra Direktörü : Tali Gottlieb

Orkestranın bel kemiği de diyebileceğimiz isim Kurumun Genel Sekreteri Bay AVİ SHOSHANİ olup özellikle son yıllardaki başarıların altında imzası olan şahıstır..

Daha geçtiğimiz hafta DUBAİ’dce verilen konserin mimarı ve lideri Bay AVİ SHOSHANİ olup bu konserin altındaki imza sahibidir.

İsrail Filarmoni Orkestrası ilke kez bir Arap ülkesinde konser vermiş ve gururla İsrail Milli Marşı HATİKVA’YI izleyicilere dinlentmiştir. Orkestra Şefi de LAHAV SHANİ.

Odatv.com