Lorca'nın 86 yıldır inmeyen yumruğu

Dünyada 27 kuşağının en renkli sanatçılarından biri olan ve Endülüs toprağının bereketi sayılan Federico Garcia Lorca'nın, günümüze kalmış nadir satırlarından biridir; "... Ölürsem açık bırakın balkonu; çocuk portakal yesin, orakçı ekin biçsin." der şiirinde..

Bir aydın'ın, ölümü sonrası için dilediği iki satır bile insana ve topluma verdiği değeri çok derin anlatır..

Salvador Dali ile birlikte yüzyılın en büyük iki İspanyol sanatçısından biri sayılan Lorca, sadece aydın ve sosyalist olduğu için değil, eşcinsel olduğu için de Katolik Kilisesi tarafından hedef tahtasına oturtulup, İspanyol ve Franco faşizmine yem yapıldı.

Şiirin, politikanın ve ahlakın modern savunucusu olan Lorca, 86 yıl önce bugün kurşuna dizilerek tarihe kaldı. İspanya İç Savaşında Cumhuriyetçiler ve Halk Cephesi ile kıyasıya hesaplaşan Franco rejiminin ilk 15 yılında kaybolan; yani kendisinden bir daha haber alınamayan kişilerin sayısı ise yaklaşık 120.000 olarak belirlendi. Ne yazık ki ünlü şair de bu rakama dahil.

İspanyol ve Dünya Tiyatrosunun, hem politik kimliğinden hem de eserlerindeki çarpıcılığından dolayı baş tacı ettiği F. Garcia Lorca, hukuk fakültesini terk ederek; edebiyat, müzik ve resim alanında yetkinleşmeyi tercih eden, kendisini uluslararası bir kalem haline getirecek olan tiyatroya uzanan yolda uzun süre amatör işler yaptı. İspanya'da Cumhuriyet kurulduktan sonra tam anlamıyla tiyatroya yönelen sanatçı; önce' 'La Barraca'' adlı bir öğrenci topluluğunun başına geçerek Milli Eğitim Bakanlığı'nın parasal desteğiyle 1932'den 1935'e değin klasik tiyatro başyapıtlarını, eğitimsiz işçi ve köylülere tanıttı.

Lorca, bu topluluğun kuruculuğundan, müziklerine; turnelerinden eğitimine kadar her alanda amatör öğrencilerle yürüttüğü çalışmalar sırasındaki esin kaynaklarını bir birikim haline getirmeyi becererek, bugün Dünya Tiyatro Tarihinin en iyileri arasında yerini alan üç önemli tragedyasını yarattı; Yerma, Kanlı Düğün ve Bernarda Alba'nın evi..!

Örgütlü ve amatör bir tiyatronun aktif bir bileşeni olarak, yine bu tiyatronun örgütlü gücüne inanıyor; İspanyol tiyatrosunu çok ilerilere taşıyacağını düşünüyordu.

Töre konulu üç tragedyası “Kanlı Düğün” “Yerma” ve “Bernarda Alba’nın Evi” adlı oyunlarını incelenmiş olanlar bilir. Lorca’nın söz konusu oyunlarında trajik kahraman toprağa bağlı feodal toplum düzeninin değer yargıları ve töreleri ile kuşatılmış; tutsaklaştırılmış kadınlardır. Onlar toplumsal düzenin töreleriyle girdikleri çatışmada yenik düşmeye acı çekmeye mahkumdurlar.

Lorca İspanya'daki kadınları anlatırken aslında her coğrafyada var olan töre ve kadına; hatta evrensel bir soruna vurgu yapmıştır..

Yerma'nın ilk gösteriminin ardından yaptığı şu konuşma, bugüne kapak olacak nitelikte:

''Her gün, tiyatronun geçirdiği krizden söz edildiğini duyuyorum. Bence, bozukluk gözümüzün önünde olan şeyde, karşımızda duran çiçekte, oyunda değil, tiyatronun derinliklerinde, köktedir, kısacası bozukluk örgüttedir. Oyuncular ve yazarlar, hiçbir edebi kurula ya da devlet denetimine bağlı olmadan, bütünüyle ticari tiyatro yönetimlerinin elinde olduğu sürece tiyatro sanatı her gün biraz daha batacak, ortadan silinecektir.”

2007' de İspanyol Devleti tarafından çıkarılan Toplumsal Bellek Yasası gereği, az önce sözünü ettiğimiz savaşta kendisinden haber alınamayan 120 bin kişinin arasında bulunan Lorca' nın, bu araştırmalar ışığında 19 Ağustos tarihinde kurşuna dizildiği tahmin ediliyor. Granada' nın Kuzey bölgesine düşen bir köyde, yine kuvvetli ihtimallerle yapılan hesaplara göre; halk cephesi militanı iki boğa güreşçisi ve bir öğretmenle birlikte aynı zamanda öldürüldüğü düşünülüyor. O nokta bugün İspanya halkının Lorca' yı yadettiği ve adının verildiği bir park.

86 yıl sonra hala yaşıyor Lorca; faşizme inat ve şiire tutkun olarak..

Özlem Kalkan

Odatv.com